Zelan aukeratu zaintzailea? Gizatasuna exijitzea

Menpekotasuna duten pertsonak zaintzea zeregin fisikoen edo protokolo teknikoak betetzearen kontua bakarrik ez da. Askoz sakonagoa den zerbait eskatzen du: presentzia, osotasuna, enpatia, erantzukizuna, zintzotasuna. Dohain etiko horiek askotan ez dira neurtzen, ez dira eskatzen, eta gutxitan jartzen dira “ikusgaiaren” edo “teknikoaren” maila berean. Hala ere, dohain horiek duin egiten duen zaintzaren eta “betetzen” duen zaintzaren arteko aldea markatu dezakete.

Euskadin, Espainiako beste leku askotan bezala, tentsio bikoitza aurrez aurre dugu: zaintzaile profesionalen premia gero eta handiagoa, historikoki lan hori behar bezala baloratzen eta saritzen jakin ez duen sistema baten aurrean. Tentsio horrek egiturazko prekarietatea elikatzen du, zaintzen dutenei eta zaintzen dituztenei eragiten diena.

 

TESTUINGURUKO DATUAK, BENETAKOAK

Dohain etikoak eskatzea premiazkoa zergatik den ulertzeko, sektorearen benetako egoera erakusten duten datu berri batzuk ikus ditzagun:

• Espainian datozen bost urteetan (2030era arte) gutxienez 261.400 langile gehiago beharko direla iraupen luzeko menpekotasun arreta betetzeko kalkulatzen da.
• Euskadin, 60.000 eta 82.000 artean familia-zaintzaileak dira, eta horiek epe luzeko zaintzaren bizkarrezurra dira.
• Zaintza Eskola programa Bizkaiko Foru Aldundiak sustatzen du, LANBIDErekin lankidetzan, eta zaintzaile ez-profesionalentzako prestakuntza ziurtatua eskaintzen du (besteak beste, Arreta Soziosanitarioko Profesionaltasun Ziurtagiria). Prestakuntza-sare hori zabalduz joan da, eta orain 10 zentro baino gehiago ditu, lurralde batzuetan 130 zaintzaile baino gehiago artatuz.
• Nahiz eta prestakuntzak eskeini, lan baldintzak oso gutxitan gogobetekoak dira. Zaintzaren sektoreak soldata baxuak, aldi baterakoak, lanaldi luzeak eta egonkortasun eskasa ditu, askotan erregulazio formaletik kanpo.
• Prekarietate hori maiz sindikatuek eta gizarte-erakundeek salatzen dute. Euskadin, Etxean Zaindu bezalako programek gainkarga eta estresa murrizteko laguntza eskatzen duten familien kopurua handitu dela antzeman dute, eta horrek agerian uzten du zaintzaile askok (familiakoek edo profesionalek) karga fisiko eta emozional maila handiak jasaten dituztela.
• Datu argigarri bat ere bai: Euskadin patologia mentala duten pertsonen zaintzaileen % 40 tratamendu psikologikoan edo farmakologikoan daudela edo egon direla, higadura emozionalaren ondorioz osasun mentalari buruzko ikerketa batean egiaztatu zen.

Datu horiek prestakuntza badagoela erakusten dute, beharra handitzen ari dela, baina gizartearen eta lanaren aintzatespena oraindik urrun dagoela lanaren garrantziarekin bat etortzetik.

DOHAIN ETIKOAK ZAINTZAN

Zaintzaren dohain etikoez ari garenean, teknikotik haratago doazen giza ezaugarriez ari gara:

• Benetako enpatia: Bere sustraitik, beste pertsona baten mundu emozionala bere barnean entzuten uzteko gaitasuna enpatia da, gure arima berea ulertzeko utziko bagenu bezala. Kontua ez da bestean galtzea, baizik eta espazio bat irekitzea, non bere esperientzia ezagutu, ulertu eta hartu ahal izango den.
• Errukia: hitza latineko com- (“con, junto a”) eta passio (“padecimiento, sufrimiento”) hitzetatik dator. Hitzez hitz, “norbaitekin sufritzea” edo “bestearekin sentitzea” esan nahi du. Bere etimologiatik, errukia ez da besteen minari kanpotik begiratzea soilik, baizik eta bertara sartzea, hari laguntzea eta norbera izateari utzi gabe norberarena egitea. Zaurgarritasunean bi bihotz lotzen dituen lokarri ikusezin bat zabaltzea bezala da, sufrimendua zaintza, samurtasun eta gizatasun partekatuko aukera bihurtuz.
• Zintzotasuna eta integritatea: ahal denarekin gardena izatea eta ezin denarekin, akatsak aitortzea, koherentziaz jokatzea.
• Erantzukizuna eta konpromisoa: adostutakoa betetzea, konstantzia erakustea, ezustekoen aurrean erantzutea.
• Errespetua: zaindutako pertsonaren duintasuna, historia, sentimenduak eta autonomia aitortzea.
• Prestatasuna: irekitasuna, arreta eta entrega dituen beste baterako presente egotearen dohaina prestatasuna da. “Denbora izatea” bakarrik ez du esan nahi, baizik eta askatasunez eta eskuzabaltasunez eskaintzea laguntza behar duenarekin elkartzeko, ihesbiderik eta presarik gabe.
• Pazientzia: egun zailak izango direla jakitea, pertsona bakoitzaren erritmoak ulertzea, gizatasuna galdu gabe egokitzea.
• Diziplina eta profesionaltasuna: puntualtasuna, etengabeko gaikuntza, energia mantentzeko autozaintza, tratu ona.

Dohain horiek ikastaro tekniko batean ez dira beti irakasten, baina hautaketa-, gainbegiratze- eta laguntza-prozesuetan identifikatu, estimulatu eta eska daitezke.

 

NAHASTU XEDAPENA ETA PRESTATASUNA. URGENTZIAREN TRANPA

Sektore honetako tranpa ohikoenetako bat xedapena eta erabilgarritasuna nahastea da.

• Xedapena: desira, laguntzeko borondatea, motibazio pertsonala. Jarrera baliotsua da, beharrezkoa, baina berez ez da nahikoa.
• Prestasunak benetako gaitasuna eskatzen du: denbora sendoa izatea, osasun nahikoa, trebetasun egokiak, egonkortasun fisikoa eta emozionala.

Zerbitzu bat betetzeko urgentzia jokoan sartzen denean — arreta behar duen menpeko pertsona bat —, erraza da “prest” dagoenagatik eramaten uztea, sakondu gabe, benetan modu egonkorrean eskuragarri egongo bada, eskatutako energiarekin, konstantziarekin eta osotasunarekin.

Urgentziaren eta hautaketaren arteko zirkuitu-labur horrek maila jaisten du, prekarietatea areagotzen du, eta, askotan, errotazio handiak, gatazkak, kalitate baxuagoko zaintzak ekartzen ditu, egun batzuetan menpekotasuna duen pertsonak behar ez du behar duena jasotzen edo ez du ahalik eta ondoen jasotzen.

 

ZAINTZAREN PREKARIZAZIOAREN ZIRKULU BIZIOTSUA

Honela laburbil genezake:

1. Azkar kontratatzen da, irizpide ahulekin, premiazkoari lehentasuna emanez egokia denaren aurrean.
2. Lan baldintzak txarrak dira (soldata txikia, ezegonkortasuna, gainkarga, kontziliazio txarra).
3. Dohainak eta konpromisoa dituzten profesionalek higadura jasaten dute, erre egiten dute, alde egiten dute edo ez dute irauten.
4. Baldintza okerragoak onartzen dituztenak geratzen dira, hobekuntzarik eskatu ezin dutenak, eta hori “normala” bihurtzen da.
5. Horrek gizarteak duen pertzepzioa indartu egiten du, alegia, zaintza ez dela oso zorrotza, edonork egin dezakeela, eta bere balorazioa jaitsi egiten da.
6. Baloraziorik ezak aitorpen txikia dakar, ordainpekoa, gizakiarentzako prestakuntzan inbertsio txikia, eskatutako estandar etiko gutxiago.

Eta buelta hasierara.

 

BIHAR-ek ZIRKULU BIZIOTSU HAU HAUSTEA

Zirkulu biziotsu hau gelditzeko, desberdintzeko gai diren enpresak eta erakundeak behar dira. Gako batzuk:

• Hautaketa prozesu zorrotzak, ebaluazio teknikoa ez ezik (esperientzia, prestakuntza, trebetasun zehatzak) giza dohainak ere barne hartzen dituztenak: eszenatokietan oinarritutako elkarrizketak, zintzotasuna, enpatia eta egoera zailetan erantzukizuna egiaztatzea.
• Etengabeko prestakuntza, ez bakarrik zeregin fisikoetan edo osasun protokoloetan, baita trebetasunetan ere: komunikazioa, erabilera emozionala, etika, autozaintza. Prestakuntza etikoak pisua, aitorpena eta, ahal bada, ziurtagiria izatea.
• Lan baldintza duinak: egonkortasuna, soldata egokiak, atsedenaldiak errespetatzen dituen ordutegia, aitorpen formala. Baldintza onik gabe ez dago bertuterik iraungo duenik.
• Laguntza emozionala eta psikologikoa, gainbegiratzea, hausnarketarako espazioak; zaintzen duenak ere zaindua izan behar duelako, arlo psikologikoan, arlo sozialean.
• Antolamendu-kultura etikoa, adibideak sarituko dituena, dohainak aitortuko dituena, zaintzaren kalitatea negoziaezin gisa baloratuko duena. Premiazkoak ez dezala ezabatu garrantzitsua dena.
• Gardentasuna eta feedbacka: zaindutako pertsonek eta haien familiek iritziak, kexak eta esker onak adierazteko mekanismoak; kalitatea ebaluatu dadin, ez bakarrik zereginak betetzeagatik, baizik eta horiek egiteko moduagatik.

Imajina dezagun une batez Maria bere etxean bizi dela, jada zaharragoa, mugikortasun murriztuarekin. Mariari norbaitek egun batzuk ematea, janzten edo janaria eramaten laguntzeko ez zaio aski. Mariak zaintzen duenak pertsona gisa ikustea behar du: bere duintasuna, erritmoa, historia errespetatzea. Josek alzheimerra du; esperientzia teknikoa gaixotasun horrekin ez da nahikoa, zaintzen duenak pazientziarik ez badu, isiluneak eta ahanzturak onartzen ez baditu, narriadurak dakarren min emozionala ulertzen ez badu, batzuetan bizi den mundua ez ulertzeagatik jasaten duen izua. Pepe desgaitasun batekin bizi da; erantzukizuna ere eskatzen du, zintzotasuna: zaintzaileak konpromisoak betetzea, zerbait ez dakienean argia izatea, behar izanez gero laguntza eskatzea.

Zaintzaileak hautatzea zereginak ziurtatzea ez da: ondo bizitzea merezi duten bizitzetan laguntzea da.

 

GURE EGUNEROKO ERRONKA BIHAR

Izen bakoitzaren atzean istorio bat dago, memoria bat, errespetuz ikustea eta laguntzea merezi duen bizitza bat. Bihar-en argi daukagu: nahiz eta premia larriagotu edo eskasiak pisatu, ez dugu inoiz listoia jaisten. Kontuz aukeratzen dugu, irmo eskatzen dugu eta hurbiltasunez laguntzen dugu, benetako zaintza ez baita betetzen diren zereginetan neurtzen, baizik eta Mariak, Josek edo edozein pertsonak bere bizitzako atea irekitzean jartzen duen konfiantzan. Zaintzea konfiantza horren mailan egotea da, beti.